Hoe zijn genderverschillen historisch gevormd? In deze top 10 nemen we een aantal invloedrijke vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis onder de loep.
Girl Power! - Invloedrijke vrouwen in de Nederlandse geschiedenis
1. Kenau Hasselaer
Tijdens het Spaanse beleg van Haarlem in 1573 zou Kenau Hasselaer met leeuwinnenmoed en doodsverachting haar stad tegen de vijand hebben verdedigd. Later werden portretten van haar gemaakt en verhalen over haar geschreven. Maar dit alles is verzonnen, een spannende legende, typerend voor die tijd. In het Nederlandse spraakgebruik is een ‘kenau’ een vrouw die voor niets en niemand bang is.
2. Judith Leyster
Judith Leyster (1609-1660) behoorde tot de zeldzame vrouwelijke beroepskunstenaars van haar tijd. Ze was de eerste vrouw die werd uitgeroepen tot meesterschilder. De zingende luitspeler is uit een laag standpunt weergegeven. Doordat zijn prachtige rood met goudgeel en zwart gestreepte broek onscherp lijkt, wordt de illusie gewekt dat de kijker van vlakbij tegen hem op kijkt.
3. Gesina ter Borch
Gesina ter Borch (1633-1690) had, zoals veel leden uit haar beroemde kunstenaarsfamilie, een talent voor tekenen. Drie samengestelde albums met tekeningen bleven bewaard, waarin zij de gegoede burgerij in alledaagse taferelen uitbeeldde. Op veel van die tekeningen – zoals dit zelfportret – staan jonge vrouwen met waaiers. De VOC voerde vanaf begin 17de eeuw Chinese vouwwaaiers in. Deze werden vervolgens ook in Nederland gemaakt, maar waaiers bleven een exotische accessoire.
4. Rachel Ruysch
Rachel Ruysch (1664-1750) was de dochter van de anatoom en botanicus Frederik Ruysch. Haar schildertalent werd al vroeg erkend en zij ontwikkelde zich tot een beroemde schilderes van bloemstillevens. Zij was moeder van tien kinderen, maar maakte desalniettemin van schilderen haar beroep. Aan de Haagse en Duitse vorstenhoven bewonderde men haar werk, en de keurvorst van de Palts, een Duits vorstendom, benoemde haar tot hofschilder.
5. Regentessen van het leprozenhuis
Van oorsprong huisvestte het leprozenhuis leprapatiënten. Aangezien de besmettelijke ziekte in de 17de eeuw nauwelijks nog voorkwam, werden er vanaf dat moment ook mensen met andere aandoeningen verzorgd. Drie regentessen voerden het huishoudelijk beheer: van het toezicht op de bedienden tot de inkoop van goederen. Bol schilderde hen aan een tafel tegen een lege achterwand. Hun identiteit wordt onthuld door de familiewapens op de schouw onder het doek.
6. Eerste schaatswedstrijd voor vrouwen
In 1809 werd een hardrijschaatswedstrijd voor vrouwen gehouden in Leeuwarden. Voor een toegestroomd publiek streden vierenzestig ongetrouwde vrouwen om de hoofdprijs, een gouden oorijzer. De winnares was Houkje Gerrits Bouma. Voor meer bewegingsvrijheid hadden de schaatsters hun mantels afgegooid. Baur schilderde de finalisten met hun blote armen, een afgeworpen mantel op het ijs. De weinig verhullende kleding zorgde voor veel ophef en daarom was het voorlopig de laatste vrouwenwedstrijd.
7. Lizzy Ansingh en Thérèse Schwartze
Lizzy Ansingh en Thérèse Schwartze hoorden bij de Amsterdamse Joffers, een groep schilderessen rond 1900. Schwartze was de onbetwiste ster, ze had veel succes met mondaine societyportretten. Dit informele portret van haar nichtje Lizzy Ansingh is een van haar beste: door het contrast tussen licht en donker is het een intiem portret. De snelle, stevige penseelstreek en het rode accent op het heldere groen geven het een krachtige uitstraling.
8. Jeannette Bouman-de Lange
Het portret van Jeannette Bouman-de Lange door Jan Toorop (1900) is een van de bekende schilderijen uit het Rijksmuseum. Minder bekend is dat Jeannette een voorvechtster was voor zogenaamde Reformkleding. Door te pleiten voor praktische kleding gemaakt van lichtere stoffen wilde ze vrouwen letterlijk en figuurlijk meer vrijheid geven. Ook hielp ze Joan Mezger, de eerste fysiotherapeut in Nederland en was ze betrokken bij de organisatie van de Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid in Den Haag (1898), de eerste manifestatie van de Nederlandse vrouwenbeweging. Recent schonken nazaten van Jeannette haar persoonlijke archief aan het museum. De schenking omvat brieven, foto’s, dagboeken en andere documenten over haar leven. Deze bronnen uit de eerste hand maken het mogelijk haar biografie verder uit te diepen.
9. M.P. Zettels
Eén van de eerste vrouwelijke werknemers van het Rijksmuseum was mejuffrouw M.P. Zettels. Naast secretaresse van Frederik Schmidt-Degener (museumdirecteur van 1921 tot 1941) was zij verantwoordelijk voor de administratie van het Rijksmuseum. In de Tweede Wereldoorlog, toen buitenlandse geldzendingen niet meer mogelijk waren, heeft mejuffrouw M.P. Zettels uit eigen zak abonnementen op Nederlandse tijdschriften voorgeschoten.
10. Speels en bevrijdend
Ferdi wilde een speels en bevrijdend environment scheppen. De seksuele symboliek van haar meubelsculpturen wordt voelbaar wanneer je het zachte kunstbont aanraakt. De Wombtomb leende zich voor happenings, performances en interactie. De vulva-achtige opening in het deksel vormt de toegang tot het beschutte binnenste. Het is een behaaglijke tombe en baarmoeder in één.
