1. De beker behoorde eeuwenlang toe aan de Oranjes
Zij koesterden het eeuwenlang als topstuk in de koninklijke schatkamer. Sinds 1881 was de kunstschat Duits privé-bezit. Een particuliere familie heeft het nu gekocht en geeft het aan het Rijksmuseum in langdurig bruikleen.
2. De beker was duurder dan De Nachtwacht
Schaal met Diana en Actaeon, Paulus Willemsz. van Vianen, 1613Veel gouden en zilveren kunstwerken waren in de 17de eeuw duurder dan schilderijen. Een zilveren kan en schaal gemaakt door Van Vianen werd bijvoorbeeld werd dan ook ruim zeven keer duurder geacht dan De Nachtwacht in die tijd.
3. De beker is gemaakt door Paulus van Vianen, de belangrijkste Europese edelsmid van de 17de eeuw
Paulus van Vianen werd bijna 450 jaar geleden geboren in Utrecht in een familie van zilversmeden. Op zijn zestiende trok hij de wijde wereld in langs de hoven van Europa om overal te werken en te leren. Hij kreeg de belangrijkste baan van Europa in Praag. Daar werkte hij tot zijn dood in 1613 als de keizerlijke edelsmid.
4. De gouden beker is het enige werk van Van Vianen dat voluit is gesigneerd
"Zijne keizerlijke majesteits goudmid, Paulus van Vianen uit Utrecht heeft mij gemaakt, 1610"Deze bokaal is het enige bekende kunstwerk van Van Vianen dat volledig in goud is gemaakt en het enige dat door de kunstenaar voluit is gesigneerd. Je ziet hier zijn volledige handtekening en datering.
5. De beker waarschuwt voor overspel
Het verhaal uit de Griekse oudheid dat op de beker staat afgebeeld, is het verhaal van Actaeon die Diana tijdens het baden bespiedt en daarna door haar in een hert wordt veranderd. Vervolgens wordt het hert door jagers en honden gedood. Hiermee waarschuwt Paulus van Vianen de kijker voor de gevolgen van overspel.
6. De beker laat 4 verschillende scènes zien
Op de bekerwand is te zien hoe Diana omringd door (half) naakte nimfen Actaeon nat spettert en in een hert verandert en hoe een hert in een bos wordt opgejaagd en gedood. Op de deksel staat de sleutel tot de voorstellen: drie goden die aangegeven dat de liefde verzorgd moet worden. Op de binnenkant van het deksel staat een portret van de opdrachtgever.
7. Ook de vorm en versiering van de beker zelf zijn essentiële elementen
Met de fantasievolle maskers op het deksel en rond de voet maakt Van Vianen duidelijk dat de kijker hier als in een visioen de hemel in kijkt. De strakke band tussen de voorstelling op de bekerwand en het deksel geven aan dat hier de aarde wordt weergegeven, waar mensen en goden in de oudheid als gelijken met elkaar om konden gaan.
8. De man op de onderkant van de deksel is Heinrich Julius, de hertog van Braunschweig-Lüneburg
Hij was de opdrachtgever van de beker. Heinrich Julius was hertog van Braunschweig-Lüneburg, vorst van Braunschweig-Wolfenbüttel en luthers prins-bisschop van Halberstadt (1563 –1613). Hij was een vertrouweling van keizer Rudolf II aan wiens hof in Praag Van Vianen de vaste hof-edelsmid was. Zijn dochter trouwde met Ernst Casimir, waardoor de beker in het bezit van de Oranjes kwam.
9. De beker is niet gegoten maar gedreven
Drijven van edelmetaal is een bijzondere techniek, die van de maker een uitzonderlijk goede hand- oog coördinatie vraagt. Vanaf de voorzijde en de achterzijde wordt het metaal met een hamer en kleine metalen stiften bewerkt. Hierdoor kon Van Vianen een eindeloze variatie aan soms nauwelijks waarneembare hoogteverschillen maken.
10. Al sinds de opening op het verlanglijstje van het Rijksmuseum
De replica (links) en het origineel (rechts)Bij de opening van het Rijksmuseum is een wensenlijst opgesteld van kunstwerken in goud en zilver die het museum graag in de presentatie zou willen opnemen. Voorlopig werden toen kopieën besteld, waaronder een van de beker die hier te zien is. Door het langdurig bruikleen wordt deze wens nu eindelijk worden verwezenlijkt.
