Middeleeuwse beeldsnijkunst op de millimeter
Het is voor de eerste keer dat er zoveel Nederlands micro-snijwerk uit de late Middeleeuwen bij elkaar te zien is. Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling is de gebedsnoot met de Kruisiging en Christus voor Pilatus uit The Metropolitan Museum of Art. Deze noot laat in alle glorie het vakmanschap zien van de maker Adam Dircksz.
De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met Art Gallery of Ontario (Toronto, Canada), The Metropolitan Museum of Art (New York, USA) en het Rijksmuseum. Naast objecten uit deze musea, zijn er bruiklenen te zien van onder andere het Louvre, het Victoria & Albert Museum en de Schatzkammer der Residenz München.
Fascinatie
Al eeuwen zijn mensen gefascineerd door het Nederlands micro-snijwerk uit de late Middeleeuwen. Hoe heeft men op onvoorstelbaar kleine schaal de meest uitbundige en gedetailleerde Bijbelse taferelen weten te vervaardigen? Een team van kunsthistorici en restauratoren van het Rijksmuseum, Art Gallery of Ontario en The Metropolitan Museum of Art heeft de afgelopen jaren uitvoerig onderzoek gedaan. Bij de laatste twee instellingen lag de nadruk op het technisch onderzoek naar de wijze van vervaardiging van het minuscule snijwerk. Het Rijksmuseum deed vooral kunsthistorisch onderzoek naar de makers, de kopers en het gebruik van bijzondere kunstwerkjes.
Een van de bevindingen is dat het overgrote deel van het microsnijwerk technisch èn stilistisch zo consistent is, dat het uit één atelier afkomstig moet zijn geweest. Dat atelier werd geleid door Adam Theodrici (‘Adam Dircksz’), wiens signatuur op één gebedsnoot voorkomt.
Delft
Minstens zo verrassend is de constatering – op basis van de identificatie en lokalisatie van een aantal opdrachtgevers en vroege bezitters van dit microsnijwerk – dat zijn atelier zich niet in de Zuidelijke Nederlanden bevond, zoals lang is aangenomen, maar moet worden gelokaliseerd in het noorden, mogelijk in Delft. Deze ontdekking nuanceert het nog vaak heersende beeld dat de bloei van de kunsten in de late Middeleeuwen vooral in de zuidelijke provincies van de Lage Landen plaatsvond.
Meditatie
Ook is door het recente onderzoek duidelijk geworden dat deze buxushouten miniatuur-devotionalia niet uitsluitend een religieus doel dienden (namelijk ter ondersteuning van het gebed en de devotie), maar ook een zeker spel- en vermaaksaspect in zich droegen. Door hun complexiteit nodigen ze de gebruiker uit tot een speelse visuele zoektocht naar verrassende manieren om ze te openen en zo de verborgen voorstellingen te ontdekken. Dit spelaspect draagt bij aan een meer geconcentreerd gebruik en een verdieping van de meditatie.
Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerd boek bij uitgeverij NAI010 onder redactie van Rijksmuseum conservator Frits Scholten. De Nederlandse ontwerper Aldo Bakker (1971) geeft de tentoonstelling in het Rijksmuseum vorm. Speciaal voor de tentoonstelling heeft uitgeverij ThiemeMeulenhoff de mobiele website smallwonders.nl ontwikkeld. Deze site stelt bezoekers van de tentoonstelling in staat om met de smartphone in te zoomen op enkele van de kleinste details van de objecten.
Small Wonders is te zien vanaf zaterdag 17 juni t/m zondag 17 september 2017 in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum. De tentoonstelling was eerder te zien in Art Gallery of Ontario (Toronto, Canada) en The Metropolitan Museum of Art (New York, USA).
De tentoonstelling Small Wonders wordt mede mogelijk gemaakt door de Pot Family Foundation/Rijksmuseum Fonds en Holland America Line.
