Een tentoonstelling over slavernij. Niet als een zwarte bladzijde die je kunt omslaan, maar als een onlosmakelijk onderdeel van onze geschiedenis. Een geschiedenis die minder ver achter ons ligt dan we denken: vier of vijf generaties terug in de tijd en je komt bij slaafgemaakten en slaveneigenaren. In 2021 presenteert het Rijksmuseum voor het eerst een tentoonstelling over dit onderwerp.
Met tentoonstellingen vertelt het Rijksmuseum verhalen die de dialoog stimuleren en verschillende perspectieven op de collectie bieden. Dit gebeurt door de collectie in een internationale context te plaatsen en ook door maatschappelijk relevante thema’s aan te snijden die tot nu toe onvoldoende belicht werden.
Slavernij is een wezenlijk onderdeel van de geschiedenis, een geschiedenis die ons allemaal aangaat. Door ons in het slavernijverleden te verdiepen en er een completer beeld van te vormen, kunnen we de Nederlandse samenleving van vandaag beter begrijpen. Daarom organiseert het Rijksmuseum – het nationale museum voor kunst en geschiedenis – een tentoonstelling over slavernij.
Tijdens de koloniale periode werden mensen tot bezit, tot objecten in administraties gemaakt. Namen en persoonlijke verhalen van mensen in slavernij zijn dan ook moeilijk terug te vinden. En wat vertellen namen van mensen in slavernij ons, als deze namen niet in vrijheid gekozen zijn, maar door degenen die hen als bezit toe-eigenden? Desondanks hebben we gekozen de tentoonstelling op te bouwen rondom tien echt bestaande personen uit die tijd. Dat zijn mensen in slavernij en slavenhouders, maar ook mensen die zich uit slavernij hebben vrij gevochten, een Afrikaanse bediende in Nederland en ook een Amsterdamse suiker-industrieel. Hoe zagen hun levens eruit? Hoe verhielden zij zich tot het systeem van slavernij? Konden zij eigen keuzes maken? De tentoonstelling zal niet op alle vragen een pasklaar antwoord geven, maar zet aan tot nadenken over een systeem waarbij mensen andere mensen als hun eigendom beschouwden. Door de geschiedenis van slavernij te voorzien van namen en gezichten maken we het onderwerp voor een breed publiek toegankelijk en invoelbaar.
De objecten die door musea verzameld zijn, lenen zich over het algemeen vooral voor het belichten van het verhaal van de bezitters. Denk aan een schilderij van een plantage waarop het landschap en de gebouwen tot in detail zijn weergegeven, maar waarop de mensen in slavernij ontbreken. Mensen in slavernij mochten geen bezit hebben en kregen zelden de kans te leren schrijven. Hoe maak je dan een meerstemmige tentoonstelling over slavernij?
Om een completer verhaal te vertellen maakt het museum daarom ook gebruik van objecten die niet eerder in het museum waren te zien. Zoals een boei en brandmerk, die aandacht vragen voor werken onder dwang en geweld. Ook worden objecten getoond die werden gebruikt voor spirituele beleving. Het zijn objecten die ons dichter bij de werkelijkheid van de mens in slavernij brengen. Om het verhaal nog meer in balans te brengen, krijgt de bezoeker bovendien mondelinge bronnen over die tijd te horen. Dat is de verwoording van mensen in slavernij, die generatie op generatie is doorgegeven. Met deze aanpak wordt tevens duidelijk welke rollen materiële en immateriële bronnen in de geschiedschrijving kunnen spelen.
Het team van conservatoren dat aan de tentoonstelling werkt bestaat uit Eveline Sint Nicolaas, Valika Smeulders, Maria Holtrop en Stephanie Archangel. De conservatoren werken op individuele basis samen met een grote groep mensen met uiteenlopende expertise en achtergrond.
Het Rijksmuseum is niet hét kenniscentrum over slavernij, daarom werken we intensief samen met verschillende mensen in binnen en buitenland en hebben we een Denktank opgezet die kritisch met ons meedenkt.
Regisseur Jörgen Tjon a Fong heeft meegedacht over de manier waarop het verhaal in de tentoonstelling wordt verteld en werkt mee aan de audiotour. Voor de inrichting is bureau AFARAI aangetrokken dat wordt geleid door architect Afaina de Jong.
Binnen het Rijksmuseum zijn veel medewerkers al geruime tijd betrokken bij de organisatie. De plannen zijn in een vroegtijdig stadium gedeeld en medewerkers uit alle gelederen van de organisatie maken deel uit van het projectteam of de interne klankbordgroep. Ter voorbereiding worden bijeenkomsten, rondleidingen en workshops georganiseerd. Ook gaan medewerkers in gesprek met de Vrienden van het Rijksmuseum tijdens themabijeenkomsten.
Bij de tentoonstelling komt een uitgebreid programma in en buiten het museum.
De plannen voor de tentoonstelling passen in een breed en langdurig beleid dat het Rijksmuseum nog meer het nationale museum van kunst en geschiedenis voor iedereen wil laten zijn. Met meer aandacht voor koloniale geschiedenis vanuit verschillende perspectieven. Wetenschappelijk onderzoek, recente verwervingen en een kritische blik op de bestaande collectie maken deel uit van dat beleid. Enkele voorbeelden:
Het Rijksmuseum en Uitgeverij Atlas Contact publiceren gezamenlijk het rijk geïllustreerde boek Slavernij. In deze publicatie worden de levens van tien personen beschreven die deel uitmaakten van de Nederlandse koloniale slavernijgeschiedenis en die centraal staan in de tentoonstelling Slavernij in het Rijksmuseum.
Door hun verhalen krijgt de geschiedenis reliëf en krijgen we beter zicht op het systeem van slavernij, de ervaring ervan, en hoe mensen dachten over vrijheid. In het slotessay wordt de balans opgemaakt: waar staan we anno 2021 in onze omgang met het koloniale slavernijverleden?
Vanaf februari 2021 in de Rijksmuseumshop en in de boekhandel.
