Koninklijke schat

Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum: Paulus van Vianen is voor de edelsmeedkunst wat Rembrandt is voor de schilderkunst. Het is fantastisch dat de familie Wessels het mogelijk maakt dat deze gouden schat nu voor iedereen te zien is. Een lang gekoesterde wens van het Rijksmuseum is in vervulling gegaan.

Koninklijk bezit

Vanaf het allereerste begin was deze bokaal de absolute ster van vorstelijke verzamelingen. Hij werd in 1610 gemaakt voor Heinrich Julius, soeverein vorst van Wolfenbüttel. Na diens dood erfde zijn dochter de bokaal, en via haar kwam hij in bezit van de familie Van Oranje-Nassau. De beker wordt beschouwd als de belangrijkste schat van de Oranjes ooit. De beker is sinds 1881 in een Duitse privé-collectie en vorig jaar onverwacht aan het museum aangeboden. De familie Wessels was bereid de beker te kopen om het in langdurig bruikleen te geven aan het Rijksmuseum.

Diana en Actaeon

Op het deksel verbeelden de goden een regel uit een toneelstuk van Terentius, waarin wordt gesteld dat de liefde (Venus) met brood (Ceres) en wijn (Bacchus) dient te worden gevoed. Op de wand is een gedicht van Ovidius te zien. Per ongeluk stuit Actaeon op de badende godin Diana en haar nimfen. Omdat hij zijn ogen niet thuis kan houden, straft zij hem. De jager verandert in een hert, en wordt door zijn vrienden vermoord. Samen bieden de verhalen een leidraad voor de liefde; als er voldoende te eten en te drinken is, kan de liefde bloeien. Wie zich als Actaeon laat verleiden, wordt ongenadig afgestraft.

Paulus van Vianen

Paulus van Vianen was de belangrijkste telg uit de beroemde Utrechtse zilversmeden-familie. In de 17de eeuw genoot Paulus van Vianen sterrenstatus. Voor nieuwe generaties zilversmeden was hij dan ook de belangrijkste inspiratiebron. Kunstenaars verzamelden zijn werk of kopieën daarvan. Onder andere Rembrandt bezat gipsen afgietsels van kunstwerken van Paulus van Vianen. Van Vianen trok op zijn zestiende de wijde wereld in. Hij trad in dienst van enkele beroemde Centraal-Europese hoven en eindigde tenslotte in Praag, aan het hof van de keizer van het Heilige Roomse Rijk, Rudolph II waar hij tot zijn dood in mei 1613 werkzaam zou zijn.

Paulus van Vianen in het Rijksmuseum

Links de replica en rechts het origineelAls enig bekende werk van Paulus van Vianen in particulier bezit stond de beker al sinds de opening van het Rijksmuseum, in de 19de eeuw, op het verlanglijstje van het museum. Omdat men niet verwachtte dat dit topstuk ooit aan een openbare collectie kon worden toegevoegd, heeft het Rijksmuseum in 1881 een replica laten maken van verguld koper. Het Rijksmuseum heeft verder enkele schetsen en tekeningen, plaquettes, reliëfs en twee zilveren objecten, een drinkschaal uit 1607 en een kan en schaal uit 1613, van Paulus van Vianen in bezit. De gouden beker uit 1610 kan hieraan nu worden toegevoegd en is nu voor iedereen te zien.

Publicatie

In deze publicatie laat conservator Dirk Jan Biemond zien welke mogelijkheden de virtuoze edelsmid Van Vianen gebruikte om verhalen in beeld te brengen en waarin deze verschilden van die van de schilder en de beeldhouwer. Zo wordt duidelijk waarom Paulus van Vianen al in zijn eigen tijd absolute sterrenstatus had.

Titel: Diana en Actaeon
Auteur: Dirk Jan Biemond
ISBN: 978-94-92660-15-2
Prijs: € 15

Verkrijgbaar in de webshop

Onmisbare steun

Sinds de oprichting in 1800 is de collectie van het Rijksmuseum (toen Nationale Kunstgalerij) voor een aanzienlijk deel opgebouwd uit particuliere collecties en staatsverzamelingen. Ook vandaag de dag kan het Rijksmuseum alleen bestaan dankzij schenkingen en nalatenschappen van particulieren, fondsen, (familie)stichtingen, de overheid en het bedrijfsleven. Zo kan het Rijksmuseum mensen, kunst en geschiedenis verbinden. Het Rijksmuseum is dankbaar voor elke vorm van steun. Kijk hier voor meer informatie.