Torenuurwerk afkomstig van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem, anoniem, ca. 1585 - ca. 1615

Identificatie

Titel(s)

Torenuurwerk afkomstig van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem

Objecttype

torenuurwerk

Objectnummer

BK-NM-11197

Omschrijving

Uurwerk met losse hamer, behorende bij een bronzen klok, afkomstig uit de toren van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem. De klok is gedateerd: 1581. De becijfering op het grondrad van het gaand werk diende om het uurwerk op tijd te zetten. Deze getallen moesten in overeenstemming met de stand van de wijzer staan. Ten opzichte van een markering, of eventueel de ingrijping van het kleine tandwiel aan de bovenzijde kon men binnen de wijzer in de juiste stand zetten. De uurwijzer was wel niet zo nauwkeurig af te lezen, maar voor het slagwerk moest het wel nauwkeurig zijn. Door het anker uit het gangrad te schuiven kunnen de tandwielen vrij draaien en kan de wijzer op tijd gezet worden. Het kleine tandwiel aan de buitenzijde van het gaand werk heeft 12 tanden en gaat eenmaal in de 2 uur rond, dit is te zien aan de becijfering op het grondrad van het gaand werk, die geeft tweemaal 60 minuten. Op het grondrad zitten 2 nokken die het slagwerk aan de gang brengen. Hij slaat dus tweemaal per 2 uur. Ook aan de sluitschijf is te zien dat er geen halfuursslag is. Onder het tandwiel is de lagersteun voor de verticale as naar de wijzers hoger in de toren. Het tandwiel dat hierdoor aangedreven wordt moet 72 tanden bevatten (verhouding 1 : 6), zodat deze as eenmaal in de 12 uur ronddraait, gelijk aan de kleine en enige wijzer. Minuutwijzers zijn pas van aanzienlijk latere tijd. Indien het tandwiel minder tanden heeft zit er nog ergens een overbrenging met ongelijke tandwielen om er voor te zorgen dat de wijzer eenmaal in de 12 uur rond gaat.

Vervaardiging

Vervaardiger

smid: anoniem

Plaats vervaardiging

Noordelijke Nederlanden

Datering

ca. 1585 - ca. 1615

Materiaal en Techniek

Materiaal

ijzer

Techniek

smeden

Afmetingen

hoogte 95 cm × breedte 110 cm × diepte 60 cm

Toelichting

De versiering op de hoekstijlen heeft de gotische vorm, maar is al tamelijk beperkt. Uurwerken uit de 16de eeuw hebben bijna altijd halverwege de stijlen ook versiering. Om deze reden lijkt 1581, zoals de luidklok, iets te vroeg, maar is niet onmogelijk. Het uurwerk ziet er uit alsof het altijd een slinger met de bijbehorende tandwielen heeft gehad. Echter een nadere bestudering levert enkele zaken op die erop wijzen dat het oorspronkelijk een foliot (waag) bovenop het uurwerk had en dus van voor Christiaan Huygens in 1656 als eerste een slinger in een uurwerk toepaste. Hiermee verbeterde hij de nauwkeurigheid van uurwerken aanzienlijk. Reeds kort na dit jaar werden er geen nieuwe uurwerken meer van een waag voorzien.

Onderwerp

Waar

Waterpoort (Gorinchem)

Verwerving en rechten

Credit line

Schenking van de gemeente Gorinchem

Verwerving

schenking 1898

Copyright

Publiek domein

Relaties

Onderdelen

Gerelateerd

Luiklok

Duurzaam webadres

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.304044

Vragen?

Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!