Torenuurwerk afkomstig van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem, anonymous, c. 1585 - c. 1615

Identification

Title(s)

Torenuurwerk afkomstig van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem

Object type

tower clock

Object number

BK-NM-11197

Description

Uurwerk met losse hamer, behorende bij een bronzen klok, afkomstig uit de toren van de afgebroken Waterpoort te Gorinchem. De klok is gedateerd: 1581. De becijfering op het grondrad van het gaand werk diende om het uurwerk op tijd te zetten. Deze getallen moesten in overeenstemming met de stand van de wijzer staan. Ten opzichte van een markering, of eventueel de ingrijping van het kleine tandwiel aan de bovenzijde kon men binnen de wijzer in de juiste stand zetten. De uurwijzer was wel niet zo nauwkeurig af te lezen, maar voor het slagwerk moest het wel nauwkeurig zijn. Door het anker uit het gangrad te schuiven kunnen de tandwielen vrij draaien en kan de wijzer op tijd gezet worden. Het kleine tandwiel aan de buitenzijde van het gaand werk heeft 12 tanden en gaat eenmaal in de 2 uur rond, dit is te zien aan de becijfering op het grondrad van het gaand werk, die geeft tweemaal 60 minuten. Op het grondrad zitten 2 nokken die het slagwerk aan de gang brengen. Hij slaat dus tweemaal per 2 uur. Ook aan de sluitschijf is te zien dat er geen halfuursslag is. Onder het tandwiel is de lagersteun voor de verticale as naar de wijzers hoger in de toren. Het tandwiel dat hierdoor aangedreven wordt moet 72 tanden bevatten (verhouding 1 : 6), zodat deze as eenmaal in de 12 uur ronddraait, gelijk aan de kleine en enige wijzer. Minuutwijzers zijn pas van aanzienlijk latere tijd. Indien het tandwiel minder tanden heeft zit er nog ergens een overbrenging met ongelijke tandwielen om er voor te zorgen dat de wijzer eenmaal in de 12 uur rond gaat.

Creation

Artist

anonymous

Place

Northern Netherlands

Dating

c. 1585 - c. 1615

Material and Technique

Material

iron (metal)

Technique

forging

Measurements

height 95 cm × width 110 cm × depth 60 cm

Explanatory note

De versiering op de hoekstijlen heeft de gotische vorm, maar is al tamelijk beperkt. Uurwerken uit de 16de eeuw hebben bijna altijd halverwege de stijlen ook versiering. Om deze reden lijkt 1581, zoals de luidklok, iets te vroeg, maar is niet onmogelijk. Het uurwerk ziet er uit alsof het altijd een slinger met de bijbehorende tandwielen heeft gehad. Echter een nadere bestudering levert enkele zaken op die erop wijzen dat het oorspronkelijk een foliot (waag) bovenop het uurwerk had en dus van voor Christiaan Huygens in 1656 als eerste een slinger in een uurwerk toepaste. Hiermee verbeterde hij de nauwkeurigheid van uurwerken aanzienlijk. Reeds kort na dit jaar werden er geen nieuwe uurwerken meer van een waag voorzien.

Subject

Where

Waterpoort

Acquisition and rights

Credit line

Gift of the City of Gorinchem

Acquisition

gift 1898

Copyright

Public domain

Relations

Parts

Persistent URL

To refer to this object please use the following persistent URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.304044

Questions?

Do you have a remark or extra information on this object? Please let us know!