Sieraden: ontwerpen in prent en tekening

31 juli 2017 t/m 29 november 2017
Prentenkabinetten 0.3 | 1.8 | 1.16 | 2.7

In het Rijksprentenkabinet zijn ontwerpen te zien van modieuze sieraden van de 16de tot en met de 19de eeuw.

Draken en zeemonsters

draak Hanger met zeedraak, op zijn rug Neptunus, Adriaen Collaert, naar Hans Collaert (I), 1582 (detail). Aankoop uit het F.G. Waller-FondsVan een vluchtige schets tot een gedetailleerd ontwerp, het ontwerpen van sieraden begint meestal op papier. Naast schilderijen vormen prenten en tekeningen vaak de enige bron van informatie over het uiterlijk van sieraden: vele zijn in de loop der eeuwen vanwege hun kostbaarheid vermaakt of omgesmolten.

Sieraden uit de periode 1530-1600 zijn veelal geïnspireerd door figuren uit de klassieke mythologie en scènes uit de Bijbel, vaak omlijst in architectonische elementen. Het sculpturale karakter kreeg vorm in goud, verschillende edelstenen en felgekleurd email. Onregelmatig gevormde parels (barokparels) werden daarnaast als uitgangspunt gebruikt voor sieraden in de vorm van bestaande dieren, maar ook voor fantasiedieren zoals draken en zeemonsters. De meeste ontwerpen zijn op schaal en in perspectief uitgevoerd, zodat goudsmeden deze direct als inspiratie konden gebruiken.

Edelstenen uit Azië en Brazilië

In de eerste helft van de 17de eeuw gingen edelstenen een grotere rol spelen in het maken van sieraden. De Verenigde Oost-Indische Compagnie nam niet alleen specerijen mee terug uit Azië, maar ook diamanten, parels en robijnen. In de statige en classicistische sieraden uit deze periode kwam een veelvoud van regelmatig geslepen edelstenen goed tot zijn recht. Net als in de 16de eeuw werd er ook kleurrijk email gebruikt, maar vaak alleen voor de achterzijde van het sieraad. Fascinerende ontwerpen met moresken (rolwerkpatronen) en naturalistische motieven tonen een verfijning in de emailleerkunst.

In de 18de eeuw staan edelstenen centraal, met name diamanten. In 1725 werden in Brazilië grote hoeveelheden diamanten ontdekt, die vervolgens naar Europa werden verscheept. In combinatie met nieuwe slijptechnieken en ontwikkelingen in veilige kaarsverlichting sprankelden de diamanten juwelen als nooit tevoren. Voor wie dat niet kon betalen waren er imitaties van (lood)glas – strass – op de markt. De strik was een populair motief, net als de girandole, vernoemd naar een kaarsenstandaard met glazen pegels. Dit motief werd vooral gebruikt voor oorhangers met drie tot vijf vrij bewegende peervormige elementen.

Naturalisme en neostijlen

hanger Ontwerp voor een hanger, anoniem, ca. 1805 - ca. 1815. Schenking Inez StodelDe 19de eeuw kent vele verschillende stijlen in sieraadontwerpen. Twee van deze stijlen, het naturalisme en de neostijlen - teruggrijpend op de gotiek en de renaissance - zien we terug in het werk van de Franse ontwerper en tekenaar Henri Cameré (1830-1894). In de tweede helft van de 19de eeuw ontwierp hij veel sieraden maar ook andere objecten in opdracht voor Froment-Meurice, een beroemde Franse familie van goudsmeden. De felle kleuren in de sieraad ontwerpen verwijzen naar een keuze voor email of een bepaalde edelsteen. Of al deze ontwerpen ook daadwerkelijk zijn uitgevoerd is niet bekend.