In 1688 werd de protestantse stadhouder Willem III uitgenodigd om de Engelse koning van de troon te stoten. De machtsomwenteling lukte. Hij en zijn vrouw Maria Stuart werden koning en koningin. Stadhouder Willem III was hiermee de eerste Oranje-koning, zij het van Engeland.
1688 Stadhouder Willem III wordt koning van Engeland
Glorious Revolution
De slag aan de Boyne tussen Jacobus II en Willem III, 12 juli 1690. Jan van Huchtenburg, ca. 1700
Allegorie op de kroning van Willem en Mary tot koning en koningin van Groot-Brittannië in 1689. Romeyn de Hooghe, 1689
Willem III was getrouwd met zijn nicht Maria II Stuart, een telg uit het Engelse koningshuis. Haar vader James II, die katholiek was, werd in 1685 koning van Engeland. De protestantse Maria zou hem te zijner tijd opvolgen. James II kreeg echter in 1688 een zoon, die katholiek zou worden opgevoed. James’ tegenstanders in Engeland vroegen Willem III om zijn schoonvader te verjagen. Willem vertrok met een enorm invasieleger vanuit Hellevoetsluis naar Engeland en James vluchtte naar Frankrijk.
Deze liet het er echter niet bij zitten. Met Franse hulp zette hij vanuit Ierland de strijd voort.
In 1690 kwam het tot een confrontatie bij de rivier de Boyne in Ierland. Willem rekende daar definitief met de katholieken af. De slag wordt nog altijd herdacht door de Noord-Ierse protestanten in de jaarlijkse Oranjemarsen, genoemd naar 'hun' William of Orange. In Groot-Brittannië staat deze episode bekend als de Glorious Revolution.
Stadhouder-koning
Portret van Willem III, prins van Oranje, stadhouder en sedert 1689 koning van Engeland. Godfried Schalcken, ca. 1692-1699
In 1689 waren Willem III en Maria Stuart gekroond tot koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland. Willems dubbele positie van koning en stadhouder had grote consequenties voor de internationale machtsverhoudingen. Engeland was onder Willem III geen bondgenoot van Frankrijk meer. Het land sloot zich nu aan bij de anti-Franse coalitie van de Duitse keizer, Spanje en de Republiek. Onder leiding van Willem III werd de expansiepolitiek van de Franse koning Lodewijk XIV weerstaan. Willem III overleed in 1702, na een val van zijn paard. Maria Stuart was in 1694 overleden, 32 jaar oud. Kinderen hadden zij niet. In Engeland werd Willem opgevolgd door Maria's zuster Anne. In de Republiek werd voorlopig geen nieuwe stadhouder aangesteld.
Smaakmakers
Borstbeeld van stadhouder-koning Willem III. Delft, ca. 1695-1700
Borstbeeld van prinses Maria Stuart, Delft ca. 1680-1690
Willem III was niet alleen een militair en machtspoliticus. Hij had ook de allures die bij zijn status als stadhouder en koning hoorden. Willem was een groot liefhebber van kunst. Maria en hij lieten paleizen bouwen, decoreren en inrichten. Zij lieten ook schitterende tuinen aanleggen, zowel in de Republiek als in Engeland. Veel kunstenaars kregen van hen de kans om hun kunnen te tonen. Zo waren Willem en Maria smaakmakers van kunst en cultuur aan het einde van de 17de eeuw.