Rembrandts Marten en Oopjen gerestaureerd

Macro rontgenfluorescentie (MA-XRF) scan, waarin is te zien dat Rembrandt eerst een poort of deuropening in de achtergrond van zowel Marten als Oopjen heeft geschilderd. Later heeft hij er gordijnen overheen geschilderd. Beeld: RijksmuseumDe bijzondere aankoop van Rembrandts portretten in 2016 door Nederland en Frankrijk heeft tot een unieke internationale samenwerking geleid op het gebied van onderzoek en restauratie. Anderhalf jaar lang hebben restauratoren en natuurwetenschappers van het Rijksmuseum samen met het Musée du Louvre en Le Centre de Recherche et de Restauration des Musées de France (C2RMF) gewerkt aan het onderzoek en de restauratie van Rembrandts topstukken Marten Soolmans en Oopjen Coppit. Het bleek een spannende zoektocht die verrassende nieuwe feiten over het ontstaan van de portretten en de schildertechniek van Rembrandt aan het licht bracht.

De werken worden voor het eerst gepresenteerd op de tentoonstelling High Society in het Rijksmuseum (8 maart – 3 juni 2018). Vanaf september 2018 zijn ze te zien in het Louvre.

Detectiveverhaal

De zoektocht naar de restauratiegeschiedenis van de portretten levert een spannend detectiveverhaal op. In bruikleen van familie De Rothschild waren de portretten voor een tentoonstelling in 1956 in het Rijksmuseum. Tot nu toe werd er altijd van uitgegaan dat beide portretten daar ook zijn gerestaureerd. In het Rijksmuseumarchief werd echter alleen informatie gevonden over de restauratie van Oopjen, uitgevoerd door Henricus Mertens, destijds hoofdrestaurator van het Rijksmuseum. Dit riep de nodige vragen op. Een intensieve zoektocht leidde naar The Getty Research Institute in Los Angeles waar tot ieders verbazing werd ontdekt dat Marten een paar jaar eerder (in 1952) in New York was gerestaureerd door de bekende Amerikaanse restaurator William Suhr, verbonden aan de Frick Collection.

Ontdekkingen

Macro-XRF-scanning bracht een grote verrassing aan het licht: op beide portretten schilderde Rembrandt in eerste instantie een ronde poort of deuropening in de achtergrond. Deze heeft hij later met gordijnen afgedekt, waarschijnlijk om de samenhang tussen de portretten te versterken. Onderzoek leverde ook het bewijs dat de doeken gelijktijdig zijn geschilderd, dit in tegenstelling tot eerdere vermoedens. Bovendien bleken de doeken uit eenzelfde stuk stof gesneden. Een uitzonderlijk breed stuk doek, het breedste dat tot dusver in schilderijen van Rembrandt is aangetroffen.

De restauratie

Detail van het portret van Oopjen Coppit tijdens het verwijderen van de bovenste moderne vernissen. Foto: David van DamDe restauratie van de beide doeken ging in de zomer van 2017 van start. Allereerst werden de moderne bovenste vernislagen uit de jaren 50 verwijderd. Dit legde oude restauratielagen bloot. Deze lagen zijn dunner gemaakt waardoor de subtiele nuances van donker en licht in Rembrandts meesterwerken weer zichtbaar zijn. Tot slot zijn lacunes zorgvuldig opnieuw gevuld en geretoucheerd. De nieuwe vernislaag laat de portretten weer stralen als ooit tevoren.

Samenwerking

De restauratie is begeleid door een Nederlands-Frans adviescommissie onder leiding van Taco Dibbits (algemeen directeur Rijksmuseum) en Sébastien Allard (directeur du département de Peintures du musée du Louvre)
De adviescommissie bestond verder uit:

• Gregor Weber (Hoofd Beeldende Kunst, Rijksmuseum)
• Blaise Ducos (Conservateur des peintures flamandes et hollandaises, musée du Louvre)
• Isabelle Pallot-Frossard (Director, Centre du Recherche et de Restauration des Musées de France (C2RMF))
• Petria Noble (hoofd restauratie Schilderijen Rijksmuseum)
• Anne Lepage (restauratrice commissionnée par le musée du Louvre et le C2RMF)

De adviescommissie is meerdere keren bijeengekomen in Amsterdam en Parijs om gezamenlijk de onderzoeksresultaten en de voortgang van de restauratie te bespreken. Alle besluiten hieromtrent werden gezamenlijk en in goede overeenstemming genomen.
De restauratie zelf is uitgevoerd door specialisten van het Rijksmuseum, Petria Noble (hoofd restauratie Schilderijen Rijksmuseum), Gwen Tauber (senior restaurator Schilderijen Rijksmuseum) en Susan Smelt (junior restaurator Schilderijen Rijksmuseum).
Archiefonderzoek naar de restauratiegeschiedenis is uitgevoerd door Esther van Duijn (restaurator Schilderijen Rijksmuseum).
Het natuurwetenschappelijk onderzoek ten behoeve van de restauratie is uitgevoerd door het Rijksmuseum onder leiding van Katrien Keune (natuurwetenschappelijk onderzoeker Rijksmuseum) in samenwerking met Centre de Recherche et de Restauration des Musées de France (C2RMF), Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Shell Technology Centre Amsterdam, TU Delft, Academisch Medisch Centrum (AMC), Universiteit Antwerpen, Universiteit Twente en Universiteit Bologna.

Marten & Oopjen van Rembrandt

Rembrandt schilderde de twee portretten op 28-jarige leeftijd in opdracht van de twee jonggehuwden Marten Soolmans en Oopjen Coppit in 1634 in Amsterdam. De meer dan twee meter hoge portretten verbleven vervolgens bijna 400 jaar in privébezit. Begin 2016 werden de twee schilderen gezamenlijk gekocht door Nederland en Frankrijk voor €160 miljoen. Dankzij deze uitzonderlijke verwerving zijn de portretten nu voor altijd te zien voor het publiek, afwisselend in het Rijksmuseum en in het Louvre.

Marten en Oopjen zijn van 8 maart tot en met 3 juni te zien op de tentoonstelling High Society in het Rijksmuseum. Vanaf september 2018 tot januari 2019 worden de gerestaureerde doeken gepresenteerd in het Louvre.

De restauratie is mogelijk gemaakt dankzij het Irma Theodora Fonds/Rijksmuseum Fonds, Philips en het Cevat Fonds/Rijksmuseum Fonds.