Uit nieuw archiefonderzoek is voor het eerst de exacte locatie van het wereldberoemde 'Het straatje' van Johannes Vermeer te herleiden. Het Rijksmuseum wijdt een tentoonstelling aan deze ontdekking.
Professor dr. Frans Grijzenhout, hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, raadpleegde 17de-eeuwse archiefstukken die nog niet eerder voor dit doel werden gebruikt en die nu duidelijk uitwijzen waar de oorspronkelijke locatie van het straatje in Delft zich bevindt. Aan de ontdekking van 'Het straatje' van Vermeer is een tentoonstelling gewijd die van 20 november t/m 13 maart 2016 te zien is in het Rijksmuseum. Aansluitend is de tentoonstelling te zien in Museum Prinsenhof Delft.
Pieter Roelofs, conservator 17de-eeuwse schilderkunst Rijksmuseum: 'Het antwoord op de vraag waar het straatje van Vermeer zich bevindt, is van grote betekenis en zal diepgaande consequenties hebben, zowel voor de manier waarop we naar dit ene schilderij van Vermeer kijken als voor ons beeld van Vermeer als kunstenaar.'
Dankzij nieuw onderzoek heeft professor Grijzenhout het exacte adres kunnen vaststellen: de Vlamingstraat in Delft ter hoogte van de huidige nummers 40-42. In de loop van de tijd zijn verschillende andere Delftse adressen gesuggereerd, maar geen was overtuigend. De bron die Frans Grijzenhout raadpleegde en die tot de sluitende conclusie van zijn onderzoek leidde, is De legger van het diepen der wateren binnen de stad Delft uit 1667, ook wel het Register op het kadegeld genoemd. In dit register werd bijgehouden hoeveel belasting iedereen in Delft die een huis aan een gracht bezat, moest betalen voor het uitdiepen van de gracht en het onderhoud van de kade voor zijn deur. Het register geeft een gedetailleerd en tot op ca. 15 cm nauwkeurig beeld van de breedte van alle huizen én van alle tussengelegen gangen (‘poorten’) aan de grachten in Delft in de tijd van Vermeer. Zo kon worden vastgesteld dat aan de noordzijde van de Vlamingstraat, een tamelijk smalle gracht in het destijds armere, oostelijke deel van Delft, ter hoogte van de huidige nummers 40-42, twee huizen stonden. De huizen waren elk zo’n 6,30 m breed met daartussenin in twee, direct naast elkaar gelegen poorten, ieder ca. 1,20 m breed. Aanvullend onderzoek naar de ligging van de huizen en tuintjes daarachter bevestigt dat de situatie ter plaatse volkomen overeen komt met het schilderij. Nergens anders in Delft in de tijd van Vermeer kwam deze constellatie voor.
Professor Frans Grijzenhout raadpleegde verschillende bronnen voor zijn onderzoek dat nu tot deze spectaculaire ontdekking heeft geleid, waaronder documenten in de archieven van Delft (speciaal het Register op het Kadegeld) en ook Google Maps.
Bekijk de huizen met Google Street View:
De huizen die er tegenwoordig staan, dateren uit het laatste kwart van de 19de eeuw. Alleen het markante rechter poortje van Het straatje is nog steeds herkenbaar. Het onderzoek heeft verder uitgewezen dat het rechterhuis op Het straatje eigendom was van een tante van Vermeer, de weduwe Ariaentgen Claes van der Minne, een halfzus van zijn vader. Deze tante voorzag in haar levensonderhoud en dat van haar vijf kinderen door de verkoop van pens. De poort naast het huis werd dan ook de Penspoort genoemd. Verder weten we dat Vermeers moeder en zus aan dezelfde gracht woonden, schuin aan de overkant. Het is daarom aannemelijk dat Johannes Vermeer het huis goed kende en dat er voor hem persoonlijke herinneringen aan verbonden waren.
“Het antwoord op de vraag waar het straatje van Vermeer zich bevindt, is van grote betekenis en zal diepgaande consequenties hebbenvoor de manier waarop we naar dit schilderij kijken en voor ons beeld van Vermeer als kunstenaar. ” Pieter Roelofs, conservator 17de-eeuwse schilderkunst Rijksmuseum
Van Vermeer zijn ongeveer 35 schilderijen bewaard gebleven, waaronder maar twee stadsgezichten. Een daarvan is Gezicht op huizen in Delft, de oudst bekende naam van Het straatje, in het Rijksmuseum, het andere is Gezicht op Delft in het Mauritshuis in Den Haag. De drie andere schilderijen van Vermeer in de collectie van het Rijksmuseum zijn Het melkmeisje, De brieflezende vrouw en De liefdesbrief. De schilderijen van Vermeer zijn te zien in de Eregalerij van het Rijksmuseum waar ze dagelijks door duizenden bezoekers worden bewonderd. Delft, de stad waar de schilder zijn leven lang woonde en werkte, bezit geen enkel werk van zijn hand. De presentatie over Het straatje eerst in het Rijksmuseum en daarna in Museum Prinsenhof Delft te zien. De locaties die met het leven van Vermeer en Het straatje zijn verbonden bevinden zich allemaal in de directe nabijheid van het museum in Delft. Na een bezoek aan de tentoonstelling kan de bezoeker letterlijk in de voetsporen van Vermeer treden.
Professor dr. Frans Grijzenhout is hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. In 2006 schreef hij samen met historicus prof. dr. Niek van Sas voor het Rijksmuseum De burger van Delft. Hierin stelden zij vast dat dit beroemde schilderij van Jan Steen uit 1655 een portret is van de korenhandelaar Adolf Croeser en diens dochter Catharina.
Titel: Het Straatje van Vermeer. Gezicht op de Penspoort in Delft
Auteur: Frans Grijzenhout
Uitgever: Rijksmuseum
Aantal pagina’s: 84
ISBN: 978-94-91714-69-6
Prijs: € 20
Ter ere van de ontdekking van het straatje van Vermeer toont het Google Art Project vanaf 19 november een bijzondere special: The Address of Vermeer’s Little Street Discovered
De presentatie is van 20 november 2015 t/m 13 maart 2016 te zien in het Rijksmuseum en aansluitend van 25 maart t/m 17 juli 2016 in Museum Prinsenhof Delft.
De presentatie is mede mogelijk gemaakt door Fonds Dirk Jan van Orden/Rijksmuseum Fonds en Rijsterborgh Fonds/Rijksmuseum Fonds.
