Hercules Segers

7 oktober 2016 t/m 8 januari 2017

Het Rijksmuseum presenteert voor het eerst een compleet overzicht van één van de meest mysterieuze en experimentele kunstenaars uit de Gouden Eeuw: Hercules Segers.

Video-installatie over Hercules Segers gemaakt door Christian Borstlap. Voice-over van John Malkovich. Live te zien op de tentoonstelling.

Zijn wonderbaarlijke berglandschappen en eindeloze vergezichten getuigen van een grenzeloze verbeeldingskracht. Als prentmaker was Segers een ware pionier. Voor zijn kleurige etsen ontwikkelde hij geheel eigen technieken. Hercules Segers heeft door de eeuwen heen vele kunstenaars en dichters gefascineerd en geïnspireerd. Rembrandt bezat maar liefst acht schilderijen van zijn hand. Van 7 oktober tot en met 8 januari 2017 zijn de in totaal 18 schilderijen en 110 afdrukken van 54 prenten te zien in het Rijksmuseum, aansluitend in het Metropolitan Museum in New York.

Grenzeloze fantasie

segers Hercules Segers, Bemoste boom, ca. 1630Hercules Segers (1589/90-1633/40) was een kunstenaar die, net als Leonardo da Vinci, Albrecht Dürer en Rembrandt van Rijn, het wezen van de natuur en de wereld wilde doorgronden en weergeven. Bladeren, lucht en gesteente trof je beter door ze niet exact na te schilderen, maar voor te stellen ‘uit de geest’ ofwel door de eigen fantasie te gebruiken. Soms combineerde hij voorstellingen ‘naar het leven’ met fantasievoorstellingen. Zo schilderde hij het uitzicht uit zijn huis op de Lindengracht in Amsterdam en plaatste dit in een bergvallei. Of Segers ooit heeft gereisd en in werkelijkheid bergen zag, is niet bekend.

Het mysterie Hercules Segers

Segers onderhield contacten met collega’s en kunsthandelaren en moet een productief schilder zijn geweest. Slechts een zeer klein deel van zijn oeuvre bleef echter bewaard – of is als zodanig herkend. De grootste groep prenten van Segers in het Rijksmuseum, ruim veertig, is afkomstig van de Amsterdamse verzamelaar Michiel Hinloopen (1619-1708). Waarschijnlijk stamt deze groep uit Segers’ ateliernalatenschap. Dankzij nieuw archiefonderzoek is meer bekend over Segers’ leven. Toch bleven veel mysteries onopgehelderd, zoals de oorzaak en datum van Segers’ vroegtijdige dood. Een plotseling overlijden zou verklaren waarom veel van zijn prenten onvoltooid en nog in de experimentele fase bij verzamelaars zijn beland.

“Het komt zelden voor dat je zo’n groot aantal nieuwe schilderijen aan zo’n klein oeuvre kunt toevoegen. Het is echt fantastisch dat we zoveel, volstrekt onbekend werk, van deze vernieuwende kunstenaar uit de Gouden Eeuw in de tentoonstelling kunnen laten zien!” Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum

Kunstenaars kunstenaar

Rembrandt was een groot bewonderaar van het werk van Segers en had acht schilderijen van hem in zijn bezit. Ook verwierf hij een etsplaat uit Segers’ nalatenschap waarin hij de figuren verving door eigen personages, maar het betoverende landschap liet staan en vele malen afdrukte. Ook bij leerlingen van Rembrandt, onder wie Philips Koninck (1619-1688), vond Segers navolgers. Segers’ wonderlijk gekleurde etsen bleven geliefd bij verzamelaars en kunstenaars. Het zou eeuwen duren, eigenlijk tot de 20ste eeuw, voordat prentmakers weer zo vrijuit zouden experimenteren. Om deze reden wordt Segers wel beschouwd als een voorloper van de moderne grafiek en in feite van de gehele moderne kunst.

Nieuw onderzoek

beeld Hercules Segers (1589/90-1633/40), Landschap met plateau, ca. 1622-1625. Bruikleen van de gemeente Amsterdam, 1885Voor de tentoonstelling is nieuw kunsthistorisch en technisch onderzoek gedaan door een team van specialisten van het Rijksmuseum. Dit heeft geleid tot een veel beter inzicht in zijn werkwijze, materiaalgebruik en de datering van de werken. Segers drukte in zijn schilderwerkplaats prenten af met olieverven op kleurige ondergronden en op linnen en katoen. Tijdgenoot Samuel van Hoogstraten beschreef Segers’ prenten daarom als ‘gedrukte schilderijen’. Door de bewerking van zijn etsen met verf maakte hij iedere prent tot een uniek kunstwerk. In de tentoonstelling zijn soms wel acht afdrukken van dezelfde prent te zien, ieder zeer verschillend van karakter en sfeer. Latere grafici hebben geprobeerd zijn experimenten met etstechniek te ontrafelen. Pas nu, dankzij nieuw technisch onderzoek en zelfgemaakte reconstructies, is het gelukt om de geheimen van Segers’ werkwijze te doorgronden. Zo werd ontdekt dat hij, als eerste kunstenaar in Europa, papier gebruikte uit het Verre Oosten, twintig jaar voordat Rembrandt zijn etsen op Japans papier zou drukken.

Ontdekkingen en toeschrijvingen

Sinds het midden van de vorige eeuw zijn de meeste kunsthistorici het eens over de toeschrijving van tien tot twaalf schilderijen aan Hercules Segers. Dankzij uitvoerig kunsthistorisch en materiaal-technisch onderzoek, uitgevoerd door een team van specialisten van het Rijksmuseum, kunnen nu zestien schilderijen en twee olieverfschetsen als eigenhandige werken worden gepresenteerd. De drie schilderijen Weg in het bos, Panoramalandschap met een stad aan een rivier en Panoramalandschap met twee torens, allemaal in privébezit, waren niet eerder te zien. Het Berglandschap uit Hovingham Hall in Engeland, werd bijna vijftig jaar geleden voor het laatst getoond. Behalve deze vier werken zijn er nog twee schilderijen uit privébezit, die lange tijd als twijfelachtig golden en nu ook definitief tot Segers’ oeuvre gerekend mogen worden. Het gaat om het Rivierlandschap met figuren en Rivierlandschap met een molen. Naast de ontdekking van de schilderijen zijn ook twee nieuwe prenten gevonden van de kunstenaar.

path Weg in het bos, canvas op paneel, 16.1 x 22.7 cm, ca. 1618-20. Privé collectie

Compleet overzicht

Met in totaal 18 schilderijen en 110 afdrukken van 54 prenten geeft de tentoonstelling Hercules Segers voor de eerste keer een compleet overzicht van het werk van de kunstenaar. Het Rijksmuseum beheert de grootste groep werken van Hercules Segers ter wereld. Naast de stukken uit eigen collectie worden prenten en schilderijen getoond uit openbare en privéverzamelingen in Europa en de VS.

Inrichting van de tentoonstelling

De tentoonstelling in het Rijksmuseum wordt vormgegeven door Christian Borstlap. De nieuwe, individuele belichting van de werken is speciaal ontwikkeld door Philips.

Publicaties, Rijkslezingen en rondleidingen

Bij de tentoonstelling verschijnt een oeuvrecatalogus van alle etsen en schilderijen. Het najaarsnummer van Kunstschrift staat geheel in het teken van Hercules Segers. Daarnaast verschijnt de luxe map Hercules Segers - Zeven etsen in facsimile. Verkrijgbaar in de Rijksmuseum Shop.

Er wordt een Rijkslezing gegeven door Huigen Leeflang, conservator van het Rijksmuseum, en Persijn Broerse en Margit Lukacs, beeldend kunstenaars, en er wordt een rondleiding aangeboden.

Rembrandthuis: In de ban van Hercules Segers. Rembrandt en de Modernen

Tegelijkertijd met de tentoonstelling Hercules Segers in het Rijksmuseum, wijdt Museum Het Rembrandthuis een tentoonstelling aan de invloed die Hercules Segers heeft uitgeoefend op Rembrandt en kunstenaars uit zijn omgeving. Ook gaat de tentoonstelling in op de rol die Segers heeft gespeeld in de ontwikkeling van moderne grafische kunstenaars, zoals Max Ernst, Willem van Leusden en Nicolas de Staël. Voor meer informatie, bezoek Rembrandthuis.nl

De tentoonstelling Hercules Segers is mede mogelijk gemaakt door van Marle Fonds/Rijksmuseum Fonds, Ammodo, Turing Foundation, Douwe Egberts, FedEx, FrieslandCampina en Heineken.