Titel(s)
Langwerpig kussen bestaande uit twee gelijke helften, bekleed met groen fluweel en op de hoeken voorzien van grote, met groene zijde omwonden eikels, slot van messing middenvoor, binnenwerk van hout met deksels bekleed met bedrukt leer
Omschrijving
Langwerpig spiegelkussen bestaande uit twee gelijke helften, bekleed met groen fluweel en op de hoeken voorzien van grote, met groene zijde omwonden eikels, slot van messing middenvoor, binnenwerk van hout met deksels bekleed met bedrukt leer. Model: het langwerpige kussen bestaat uit twee op elkaar liggende, gelijke helften die middenvoor sluiten door middel van een klein messing slot. (De sleutel ontbreekt) Deze helften zijn aan elkaar verbonden door middel van de, uit één geheel bestaande, bekleding van groen fluweel die langs de randen is teruggeslagen en met grote steken van groene zijde aan het houten binnenwerk is bevestigd. De rode bekleding van het binnenwerk bestaat eveneens uit één geheel. Op deze wijze kan het kussen 'scharnieren'. De groene buitenbekleding is langs de randen versierd met twee smalle groene zijden passementen. Aan de puntige hoeken, met groene floszijde omwonden, eikels van hout die eindigen in zijden koordjes met een bolletje. (Eén eikel ontbreekt) Het kussen is opgevuld met ongesponnen vlas. In de liggende- en opstaande helft van het kussen bevindt zich een houten binnenwerk, dat verdeeld is in resp. vier en drie vakjes alle met deksel. Op zes deksels is bruin leer aangebracht waarin met bladgoud een versiering is gestempeld, op één deksel een spiegel waar omheen een met gouddruk versierde leren rand. De deksels sluiten door middel van een draaiend, klein ovaal (verguld?) messing plaatje met een groen vloszijde kwastje, en hangen aan twee gekrulde (vergulde?) messing scharnieren. Versiering: de versiering van het interieur van het kussen in het Rijksmuseum volgt een vast patroon: een symmetrisch opgebouwde, antikiserende centrale voorstelling die omlijst wordt door brede en smalle randen met meanderende bloemenranken en vruchten. In de liggende helft van het kussen zijn in het midden twee vakjes van verschillende afmeting onder elkaar geplaatst. Op de onderste deksel wordt het vierkante middenveld gevuld door een anjer omgeven door vier slakken en papavers (?). Aan weerszijden hiervan een langwerpig, staand vlak met wijnranken. De bovenste deksel heeft een langwerpig, liggende middenveld dat gevuld wordt door vier halve cirkels, twee ovale keizerportretten en een tak met peren en klimop. Deze versiering vertoont nauwe verwantschap aan de decoratie van een deksel op een bewaard gebleven binnenwerk in het Kunstgewerbemuseum in Berlijn (Duitsland), inv. nr. F.1985 (zie Europaische Lederarbeiten vom 14. bis 19. Jahrhundert, aus den Sammlungen des Berliner Kunstgewerbemuseums, Berlin 1988, afb.37, p.33). Ook de plaatsing van de vakken is bij beide gelijk. De centrale voorstelling van de buitenste deksels in de liggende helft is gebaseerd op een ongedateerde, ovale gravure van Etienne Delaune (1518/19?-1583?) waarop Apollo, gezeten op zijn wagen die door vier paarden getrokken wordt (inv. nr. RP-P-1964:2358, Orn.Cat.I 553.4). Het belangrijkste verschil tussen beide is de toevoeging van de letters PG op de voorkant van de strijdwagen. De betekenis hiervan blijft onduidelijk: zijn dit de initialen van de schenker, van de ontvang(st)er, van de boekbinder of de stempelsnijder? Het gebruikte type stempels (o.a. bindersrol, rolstempel en andere samengestelde handstempels) doet - volgens Dr. J. Storm van Leeuwen (KB, Den Haag, in 1993) - vermoeden dat de versiering van het leer door een boekbinder is gedaan. Bovendien is het sluitwerk van de deksels erg verwant aan het sluitwerk van boekbanden. In de opstaande helft van het kussen is de decoratie van de buitenste deksels een vrij nauwkeurige navolging van een andere gravure van Delaune waarop de Dialectiek met een Hermesstaf en een sleutelbos staat tussen twee walmende vazen en twee putti. Hieronder zitten een riviergod (l) en -godin(r) (inv. nr. RP-Orn.Cat.I 551.2) Opvallend is, dat deze voorstelling ter weerszijden van de spiegel is geplaatst. De Dialectiek maakt deel uit van de 'Artes Liberales' of 'vrije kunsten': een reeks profane wetenschappen waarvan men aannam dat zij samen een algemene ontwikkeling verschaften, die onontbeerlijk werd geacht voor het praktische leven van een ontwikkeld mens.
