Borstbeeld van Sint-Frederik, Elias Scerpswert, 1362

Titel(s)

Borstbeeld van Sint-Frederik
Reliekhouder, borstbeeld van de H. Fredericus

Objecttype

• reliquiarium

Objectnummer

BK-NM-11450

Opschriften / Merken

• inscriptie, op de sluitplaat aan de onderzijde, graveren: ‘'+ano dni mo ccco lxiio decan' + captm sti saluator tiecten / me ex tuba // ptut innovaca exhi + fi' fecerut p elya / scerpswert aurifabru'’ (in het jaar onzes heren 1362 hebben deken en kapittel van de Sint Salvator van utrecht mij uit het graf, dat toen vernieuwd was, gelicht en laten maken door Elyas Scerpswert de goudsmid)

Omschrijving

Reliekhouder voor een deel van de schedel van de H. Fredericus, gedreven, gedeeltelijk verguld en staande op een rand van open traceerwerk. De schouders zijn bekleed met een kazuifel, waarop ingedreven rankenornament en vogels op een geponste grond. Daarboven draagt hij de amict, versierd met draken en ranken in reliëf. De wijduitstaande krullen, die het gehele hoofd omsluiten, zijn aan de zijkanten symmetrisch gerangschikt. De stoppelbaard is door licht graveerwerk aangeduid. Op het hoofd, dat in de kruin een ronde opening heeft, is een losse mijter geplaatst met symmetrische motieven in open traceerwerk. Daarachter zijn klemmen zichtbaar, waarin waarschijnlijk een grond van émail gevat was. De punten aan voor- en achterzijde hebben een kruisbloem als bekroning, waarop vermoedelijk een edelsteen bevestigd is geweest. Aan de onderzijde is de reliekhouder afgesloten door een vlakke plaat, waarop in Gothische letters de inscriptie: '+ano dni mo ccco lxiio decan' + captm sti saluator tiecten / me ex tuba // ptut innovaca exhi + fi' fecerut p elya / scerpswert aurifabru'.

Vervaardiger

• zilversmid: Elias Scerpswert

Plaats vervaardiging

Utrecht

Datering

1362

Fysieke kenmerken

deels verguld zilver

Materiaal

• zilver

Techniek

drijven / ponsen / graveren (inkerven) / vergulden

Afmetingen

geheel: hoogte 45,2 cm
buste: hoogte 26,5 cm
breedte 24,2 cm × diepte 17,5 cm

Wat

• heiligen

Wie

• Fredericus I van Utrecht

Credit line

• Aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt en het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap

Verwerving

aankoop 1900

Copyright

Publiek domein

• 1100-1600, Reinier J. Baarsen, Frits Scholten, p. 52-53, cat.nr. 9
• Museum gids : Rijksmuseum, Erik Spaans, p. 51, afb.
• Johan Maelwael, Pieter Roelofs, p. 84-85, cat.nr. 2
• Johan Maelwael, Pieter Roelofs, p. 84-85, cat.nr. 2
• 1100 - 1600, Reinier J. Baarsen, Frits Scholten, p. 52-53, cat.nr. 9
• De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen, Gijs van der Ham, p. 30 - 33, cat.nr. 3
• The road to Van Eyck, Stephan Kemperdick, Friso Lammertse, Till-Holger Borchert, p. 31, afb. 4
• De weg naar Van Eyck, Stephan Kemperdick, Friso Lammertse, p. 31, afb. 4
• 125 jaar openbaar kunstbezit : met steun van de Vereniging Rembrandt, p. 40-42, 209, afb. 48
• De historische sensatie : het Rijksmuseum geschiedenisboek
• Verzamelen van middeleeuwse kunst in Nederland 1830-1903, p. 231
• Netherlandish art in the Rijksmuseum 1400-1600, Jan Piet Filedt Kok, Ger Luijten, Hendrik Willem van Os, Frits Scholten, cat.nr. 1
• Nederlandse kunst in het Rijksmuseum 1400-1600, Reinier J. Baarsen, Jan Piet Filedt Kok, Ger Luijten, Hendrik Willem van Os, Frits Scholten, cat.nr. 1
• Goud- en zilversmeden te Utrecht in de late middeleeuwen, dl 1, p. 275, 414; dl. 2, p. 462-493, 707
• Utrecht, een hemel op aarde, Marieke van Vlierden
• Goldschmiedekunst der Gotik in Mitteleuropa, Johann Michael Fritz, p. 150, 241, afb. 395
• Liber castellorum : 40 variaties op het thema kasteel, T.J. Hoekstra, p. 382-389
• Die Parler und der schöne Stil, 1350-1400 : europäische Kunst unter den Luxemburgern, Anton Legner, dl. 1, p. 110
• Langs de heiligenweg : perspectief van enige vroeg-middeleeuwse verbindingen met Noord-Nederand, M.P. van Buijtenen, p. 53-57
• Middeleeuwse kunst der Noordelijke Nederlanden, cat.nr. 366
• Catalogus van goud en zilverwerken, benevens zilveren, loden en bronzen plaquetten, p. 2-4, afb. 1, cat.nr. 7
• Zilver van de Nederlandse edelsmid, C.J. Hudig, p. 11-13
• Tentoonstelling Utrecht's kunst in opkomst en bloei : 650-1650, Désiré Paul Raymond Arthur Bouvy, C.H. de Jonge, cat.nr. 157
• Der Goldschmiede Merkzeichen, Marc Rosenberg, dl. IV, nr. 7680
• Catalogus van het goud- en zilverwerk in het Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst te Amsterdam, p. 7, cat.nr. 16
• Het goud- en zilverwerk in het Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst te Amsterdam, p. 7, 8 met pl. III
• Tentoonstelling - internationale koloniale en uitvoerhandel - Amsterdam 1883 : gids op de tentoonstelling van retrospectieve kunst, p. 26
• De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, van den vroegsten tot op onzen tijd, dl. 5, p. 1476
• De beeldhouwer zelf : Johan Gregor van der Schardt, ca. 1573, Frits Scholten, p. 39, afb. 23
• Small portraits for great men : the miniature portrait bust in the sixteenth century, p. 65, fig. 8
• The image of the sculptor : Johan Gregor van der Schardt, c. 1573, Frits Scholten, p. 39, afb. 23
• Mariët Westermann, 'What's on at the new Rijks', Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek (2015), p. 31, afb. 6.
• L.E. Hoogterp, 'Ik goudsmid maak kostelijke dingen', Kunstschrift Openbaar Kunstbezit 29 (1985), p. 10-14.
• C.A. Rutgers, Jan van Arkel, bisschop van Utrecht, Groningen, 1970, p. 214-215, 240.
• H. Schrade, 'Zur Frühgeschichte der mittelalterlichen Monumentalplastik', Westfalen 35 (1957) I, p. 33-64.
• J.J. Rorimer, 'A reliquary bust made for Poggio Bracciolini', Bulletin of the Metropolitan Museum of Art juni (1956), p. 246-251.
• J. Braun, Die Reliquiare des christlichen Kultus und ihre Entwicklung, Freiburg im Breisgau, 1940, p. 419.
• W.J.A. Visser, 'Verschil van Opvatting', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 58 (1934), p. 203.
• W.J.A. Visser, 'Een inventaris van kerksieraden uit 1609, toebehoorende aan de Oudmunster te Utrecht', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 58 (1934), p. 187
• W.J.A. Visser, 'Relieken van den H. Willibrordus die in 1301 aan de Oudmunsterkerk te Utrecht ten geschenke zijn gegeven', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 57 (1933), p. 203.
• J.C. Overvoorde, 'Altaar en schilderijen uit de kerk der oud-katholieken te Leiden', Oudheidkundig Jaarboek, Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond, derde serie, 7 (1927), p. 12.
• G. Brom, 'Kerksieraden van Oudmunster', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 27 (1901), p. 380, 389, 390, 396, 398, 399.
• J.F.M. Sterck, 'Caput St Frederici Episcopi', Het jaarboekje van Alberdingk Thijm : Almanak voor Nederlandsche Katholieken 49 (1900), p. xxxvii-xxxix.
• A. Pit, 'De zilveren reliekschrijn van Elyas Scerpswert', Bulletin uitgegeven door den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond (1899/1900), nr. 2, p. 49; nr. 3, p. 65-70.
• J. Kalf, 'Een veertiend' eeuwsche reliekschrijn : caput S. Frederici episcopi', De Katholiek, godsdienstig, geschied- en letterkundig maandschrift 116 (1899), p. 350-370.
• E. Molinier, 'Préface', Catalogue des objets d'art et de haute curiosité composant la collection de feu M. Charles Stein et dont la vente aura lieu Galerie Georges Petit. Parijs 8-10 juni 1899, nr. 39.
• P. Albers, 'De H. Frederik, VIIIe bisschop van Utrecht', Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 20 (1893), p. 61-64, 259-349.
• A. Darcel, 'L'expostion rétropective d'Amsterdam', Gazette des Beaux-Arts 28 (1883), nr. 11, p. 322.
• J.D. Frenay, 'Aanteekeningen betreffende de Leidsche pastoors sedert "De Hervorming" tot aan de Herstelling" : van 1557-1857', Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom Haarlem 8 (1880), p. 56-85.
• A.A.J. van Rossum, 'Kerkelijke plechtigheden in de St. Salvatorkerk te Utrecht' , Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 3 (1876), p. 109-259.
• 'Aanteekeningen : Reliquien uit Utrecht door de Franschen in 1673 medegenomen', De Navorscher 10 (1860), p. 273.
• J. Bolland, Acta Sanctorum, Antwerpen, 1725, p. 454.
• H.F. v[an] H[eussen en H. v[an] R[ijn], Batavia Sacra : Kerkelijke historie van Batavia of levens der Utrechtse Bisschoppen, Antwerpen, 1715, p. 520-521.
• H.F. van Heussen, Batavia sacra, sive res gestae apostolicorum virorum, qui fidem Bataviae primi intulerunt, Brussel, 1714, dl. 1, p. 103.
• A. Matthaeus, Fundationes et fata ecclesiarum praesertim quae Ultrajecti et in ejusdem suburbiis et passim alibi in dioecesi, Leiden, 1704, (herdruk Utrecht, 1710), p. 63.
• L. Surius, De probatis sanctorum vitit, quas tam ex mss. codicibus, quam ex aditis authoribus, Keulen, 1618, p. 221.