Bord met een voorstelling van de Geboorte van Christus, anoniem, ca. 1740 - ca. 1760

AK-NM-6410 bord met Geboorte van Christus • Encre de Chine • Onderdeel van Royers porseleincollectie Royer had drie borden, beschilderd in encre de Chine, met christelijke voorstellingen naar prenten van Jan Luyken: Geboorte (AK-NM-6410), Kruisiging (AK-NM-6411) en Opstanding (AK-NM-6412). Er is vaak enige onzekerheid over de vraag of stukken porselein wel echt tot Royers porseleinverzameling behoorden (en niet later onopgemerkt daaraan zijn toegevoegd). Die twijfel is er in dit geval niet, aangezien we over aanvullende aanwijzingen beschikken. Gerard Bruining schreef in 1816 een beschrijving van de stad Den Haag. Hij besteedde hierin ook (nog) aandacht aan de collectie van Royer en over diens porselein schreef hij dat er onder andere te vinden waren: ‘(…) des morceaux relatifs à l’histoire de l’Évangile et qui paraissent avoir peints par des Chinois convertis (…).’ [Bruining 1816, p. 298]. Die christelijke voorstellingen spraken in de vroege 19de eeuw kennelijk tot de verbeelding, want ook de eerste directeur van het Kabinet van Zeldzaamheden, het museum waarin Royers Chinese collectie en porselein na de dood van zijn weduwe terecht kwam, meldde in de eerste gids die hij voor het museum schreef: ‘Drie borden, vóór de uitroeiing van het kristendom aldaar [hij bedoelt hier Japan want hij bespreekt deze borden als onderdeel van het kabinet ‘kostbare Japansche porseleinen’] gemaakt, waarop de geboorte, de dood en de opstanding van den Zaligmaker’ [Van de Kasteele 1824, p. 76]. De fascinatie voor Chinees porselein dat geheel naar een Europees voorbeeld is gemaakt past ook bij de late 18de eeuw. In haar reisverslag dat in 1791 werd gepubliceerd, noteerde de Duitse schrijfster Sophie von LaRoche (1730-1807) wat een Nederlandse porseleinhandelaar haar vertelde: ‘Diese Handelsherren schicken jetzt Zeichnungen nach China und Japan, weil diese Nationen in keines Sache etwas neues erfinden, oder für sich machen, und die neue Zeichnungen den ostindischen Porcellanhandel einen neuen Schwung geben.‘ [Von LaRoche 1791, p. 138]. Eigenlijk is dit een late observatie voor iets dat al decennia aan de gang was, maar de minachting voor het inventieve vermogen van de Aziatische landen past wel weer bij algemene opinie van die heel late 18de eeuw. Voor Royer zal dit waarschijnlijk anders zijn geweest. Hij was juist wél geïnteresseerd in China en zal dus níet gedacht hebben dat zij alleen nog iets interessants konden maken als zij exact een opgestuurd voorbeeld navolgden. Maar zijn accent op oud en niet op eigentijds porselein sluit wel weer aan op deze algemene tendens. Nu dient de vraag zich aan of Royer het prentvoorbeeld voor deze borden kende. Christiaan Jörg stelde vast dat de prenten afkomstig zijn uit een geïllustreerde Luther-bijbel [Jörg 2002]. Royer had in zijn grote bibliotheek wel verschillende geïllustreerde bijbels [Catalogue….1816, oct. 38 (p. 70)/oct. 78 (p. 71)], maar zij zijn te summier omschreven om vast te stellen welke dat precies waren. Royer was echter niet Luthers dus de kans dat hij de bijbel met deze illustraties had, is niet bijzonder groot. Luyken publiceerde de prenten echter ook in losse prentboeken: ‘Bijbelprenten’ en ‘Schriftuurlijke Geschiedenissen’ [Van Eeghen en Van der Kellen 1905, vol. I, pp. 25-28]. Ook hiervan is het moeilijk vast te stellen of Royer precies deze werken in zijn bezit had. Volgens de catalogus van zijn bibliotheek had hij een grote groep geïllustreerde werken van Luyken [Catalogue…1816, oct. 1490 (p. 125)], maar ook hier ontbreken de specificaties. Ook in Royers prentcollectie (nu in het prentenkabinet van Universiteit Leiden) komen deze Luyken-prenten niet voor (vriendelijke mededeling conservator Jef Schaaps). Eigenlijk is dit erg teleurstellend omdat in deze borden Royers liefde voor China, porselein, prentkunst, en theologie samenkomen, en we toch niet – hoe veelbelovend de vraag en de bronnen er ook uitzagen – kunnen vaststellen dat hij met zijn collecties exacte verbanden kon leggen. Hoe dan ook. Hij zal begrepen hebben dat een Nederlandse prent in China werd nageschilderd. Dat is eigenlijk meer dan genoeg. Bronnen: S.W. von LaRoche, Tagebuch einer Reise durch Holland und England, Offenbach an Main, 1791. G. Bruining, Déscription succinte, mais complette, de l’état actuel de la Haye, et de ses environs, Royttrdam 1816. R.P. van de Kasteele, Handleiding tot de bezigtiging van het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden(…), Den Haag, 1824. P. van Eeghen en J.P. van der Kellen, Het werk van Jan en Caspar Luyken, Amsterdam, 1905. Christiaan Jörg, ‘A Pattern of Exchange: Jan Luyken and “Chine de Commande” Porcelain’, Metropolitan Museum Journal 37 (2002), pp. 171-176. Tussen 1745 en 1750 waren religieuze scènes zeer populair. Naast de Geboorte werden ook de Kruisiging, de Opstanding en de Hemelvaart veelvuldig op porselein aangebracht, zowel polychroom als in encre de Chine. Tenminste acht varianten van de randen zijn bekend. De polychrome exemplaren bij deze borden zijn zeldzamer dan de exemplaren in encre de Chine. Naast borden zijn er ook onderdelen van thee-, koffie- en chocoladeserviezen met deze vier voorstellingen bekend. Kommen, soepborden of schalen en andere serviesonderdelen ontbreken. Aangenomen kan worden dat de borden voornamelijk een decoratieve functie hadden. Christus ligt in de kribbe terwijl Maria, Jozef en enkele herders (?) toekijken. Op de achtergrond twee schapen en op de voorgrond een ezel. De scènes in deze serie zijn nauwgezette kopieën van prenten die de Amsterdamse dichter en graveur Jan Luyken (1649-1712) maakte voor verschillende edities van de Lutherse Nederduytse Bijbel.

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.4147