AK-NM-6439 Twee kleine dekseldozen
• Famille verte porselein
• Onderdeel van Royers porseleinverzameling
• Gepubliceerd: Jörg 1997, nr. 194
Dit is een intrigerend object. Over de vorm kan alleen met enige zekerheid gezegd worden dat dit niet een vanzelfsprekende Chinese keramiekvorm is. Speurend naar dekseldozen – in andere materialen, uit andere landen – die als voorbeeld kunnen hebben gediend, blijken er zoveel mogelijkheden te zijn, dat we wel moeten toegeven dat dat voorbeeld onbekend is. De vrij hoge vorm met een geprononceerde dekselknop brengt een zilveren pyxis in gedachten, een kleine ronde dekseldoos bekroond met een kruis (bijvoorbeeld Catharijneconvent StCCm256, Spanje c. 1550). Spanjaarden en Portugezen brachten ze naar Azië – aan boord van de San Diego is een zilveren pyxis gevonden waarvan de getrapte vorm van de deksel aan deze dekselpotjes van Royer doen denken [Carré, Desroches en Goddio, 1994, p. 267]. Beteldoosjes uit Zuidoost-Azië kunnen ook deze vorm met dekselknop hebben (steengoed, 15de eeuw, maar lang ongewijzigd geproduceerd: AK-RAK-1987-7, AK-MAK-1726 voor een ander ZOA voorbeeld; ook van gedraaid hout: British Museum 11996, 0501.83), maar missen de karakteristieke horizontale banden. Een doosje voor ‘pan’ verwant aan betel uit India, heeft die banden wel (V&A, IS.17 to C-1970). Koperwerk uit Indonesië kan ook banden hebben, vaak verticaal, maar in de bolvorm van kwispedoors ook horizontaal [Jasper en Pirngadie]. Die banden doen sterk denken aan draaiwerk in hout. Omdat voor de 17de eeuw bekend is dat modellen in (gedraaid) hout naar Jingdezhen werden gestuurd om als voorbeeld te dienen ligt het voor de hand dat ook voor Royers dekseldoosjes gedraaide voorbeelden zijn opgestuurd, voorbeelden die op hun beurt weer een andere Europese of Aziatische vorm volgden. Houten gedraaide dekseldozen (treen) zijn mij pas uit de latere 18de eeuw bekend, maar er kunnen vroegere exemplaren hebben bestaan (18de-eeuwse doos collectie kunsthandel J. Collins & Sons, Bideford, North Devon). Bij een uit ivoor gedraaide 17de-eeuwse verrekijker die in Zeeland is opgegraven, hoorde een bijpassend (eveneens gedraaid) rond doosje voor een kompas [Bazelmans et al 2021, afb. 7]. Dergelijke voorwerpen (kijker, kompas) kan men in Azië verwachten en een kopie in gedraaid hout kan als voorbeeld opgestuurd zijn. De sterkste visuele overeenkomst biedt nog een zilveren inktpot uit Batavia uit het midden van de 18de eeuw (BK-16092-5). Te laat, maar ook hier geldt weer (het tamelijk zwakke argument) dat de vorm al langer in productie kan zijn geweest.
Kortom: het unieke voorbeeld is niet te geven, maar het is duidelijk dat in de wereld vol internationale contacten tal van mogelijke voorwerpen voorhanden waren om als voorbeeld te dienen voor kopers en producenten van porselein die op zoek waren naar iets bijzonders, iets nieuws. Batavia was de plek bij uitstek waar al deze potentiële bronnen van inspiratie voor handen waren, er waar Europese en Aziatische porseleinhandelaren zich inspanden nieuwe, commerciële producten te bestellen.
Vergelijkbare doosjes komen voor in de collectie van August de Sterke in Dresden [Zimmermann 1923 Vol. II, pl. 115; De kunsthandel Van der Ven verkocht in maart 2006 een exemplaar, oorspronkelijk afkomstig uit de collectie is Dresden]. Ze zijn daar in 1721 geïnventariseerd en ze worden over het algemeen 1700-1720 gedateerd. Ik zou voor een vroegere datering willen kiezen. De kleuren zijn vrij mat en vrijwel beperkt tot rood, groen en geel, precies als in een groep vroege verte Kangxi-borden. De motieven in de decoratieve band in de onderste ring van Royers potten sluiten ook goed aan bij de versiering van die borden [vgl Jörg 2011, nrs. 16 en 17]. Deze kleine dekselpotten zouden producten kunnen zijn uit de periode 1685-1700, toen de productie van Jingdezhen weer opgang kwam evenals de uitvoer naar Europese landen. Een experimentele periode waarin iets wonderbaarlijks als deze geribde dozen ons niet direct hoeft te verontrusten.
Bronnen:
Ernst Zimmermann, Chinesisches Porzellan und die übrigen keramischen Erzeugnisse Chinas, Leipzig, 1923.
J.E. Jasper en Mas Pirngadie, De inlandsche kunstnijverheid in Nederlandsch Indië, deel V: niet-edele metalen, Den Haag, 1930.
Dominique Carré, Jean-Paul Desroches en Franck Goddio, Le San Diego: un trésor sous la mer, Parijs, 1994.
Christiaan J.A. Jörg, Chinese ceramics in the collection of the Rijksmuseum, Amsterdam: the Ming and Qing dynasties, Londen, 1997.
Christiaan J.A. Jörg, Famille verte: Chinese porcelain in green enamels, Groningen, 2011.
Jos Bazelmans et al., ‘Terugblik: een ‘nieuwe’ zeventiende of achttiende-eeuwse kijker van messing en ivoor uit de opgravingen op het slotterrein’, in: Ernst Dekkers et al., Slot Haamstede: tussen zand en zout. Geschiedenis, bouwgeschiedenis en archeologie van een kasteel op Schouwen, Amersfoort, 2021, pp. 215-227.
